Çelebi, A. KemalCura, Serkan2025-02-112025-02-112018978-975-94435-3-5http://akademikarsiv.cbu.edu.tr/handle/123456789/26761ÖNSÖZ Klasik liberal düşüncede, kamu kesimine ekonomik faaliyet içinde sınırlı bir rol verilmesine bağlı olarak sadece kamu gelirleri normatif açıdan inceleme konusu yapılmıştır. Ancak tarihsel süreç içinde kamu kesiminin bu rolün dışına çıktığı gözlemlenmiştir. Piyasa ekonomisine sahip ülkelerde, özellikle 20. Yüzyılın başlarından itibaren kamu harcamalarının GSMH içinde payı sürekli olarak artmıştır. Bu gelişme, liberal ekonomik düşüncedeki bilimsel ilginin kamu harcamaları konusuna yönelmesine yol açmıştır. Devletin ekonomi içindeki yerinin ne olması gerektiği ve ne olduğu ile ilgili olarak mikro ekonomik bir yaklaşımla yapılan çalışmalarla kamu kesimi analizi gelişmiştir. Kamu kesimi analizi içinde, kaynakların kamu kesimi ve özel kesim arasındaki dağılımı incelenmektedir. Her dönemde ve her toplumda, gerek teorik gerek pratik düzeyde kamu kesiminin ekonomi içindeki rolü tartışılan ekonomik sorunların başında gelmektedir. Bu kitabın amacı, konuyla ilgilenenlere kamu kesiminin büyüklüğü sorununu normatif ve pozitif açıdan analiz eden farklı yaklaşımları sistematik bir biçimde sunarak tartışmanın daha sağlam bir zeminde yapılmasına katkı sağlamaktır. Kitap beş bölümden oluşmaktadır. “Kamu Kesimi Analizine Giriş” başlığını taşıyan birinci bölümde temel kavram ve açıklamalar ele alınmaktadır. İkinci bölümde normatif kamu kesimi analizinin temelini oluşturan “Refah Ekonomisi” incelenmektedir. Üçüncü bölümde, devletin ekonomi içindeki optimum konumuna ilişkin normatif reçeteler sunan teorik yaklaşımlar açıklanmaktadır. Dördüncü bölümde, normatif kamu kesimi analizini eleştirerek temellenen ve kamu kesiminin niçin büyüdüğünü disiplinler arası bir yaklaşımla analiz eden “Pozitif Kamu Tercihi Teorisi” incelenmektedir. Beşinci ve son bölümde ise, kamu kesiminin büyümesine karşı çözüm önerileri sunan “Normatif Kamu Tercihi Teorisi” ele alınmaktadır. Burada, sevgili eşim Asiye Gül Çelebi’nin çalışmaların sırasında bana her zaman destek olduğunu özellikle belirtmek isterim. Kitabın konuyla ilgilenen herkese faydalı olması en büyük dileğimdir. Prof. Dr. A. Kemal ÇELEBİÖNSÖZ iii İÇİNDEKİLER v BİRİNCİ BÖLÜM KAMU KESİMİ ANALİZİNE GİRİŞ I. TEMEL KAVRAMLAR VE AÇIKLAMALAR 1 A. Toplum 1 B. Devlet 2 1. Devletin Oluşumunun Ekonomik Gerekçesi 2 a. Beklenen Faydalar 3 b. Beklenen Maliyetler 3 2. Devlet Tipleri 4 a. Organik Devlet 4 b. Sözleşmeci Devlet 5 C. Ekonomi 6 1. Özel Kesim-Kamu Kesimi Ayrımı 6 2. Devlet-Ekonomi İlişkisi 8 3. Devletin Görev ve Sorumlulukları İle İlgili Anlayışlar 9 a. Liberal Devlet Anlayışı 9 b. Sosyal Devlet Anlayışı 10 II. KAMU KESİMİ ANALİZİ 11 A. Kamu Kesiminin Büyüklüğü Sorunu 11 B. Kamu Kesiminin Büyümesi İle İlgili Makro Modeller 12 1. Wagner Kanunu ve Eleştirilen Yönleri 12 2. Peacock-Wiseman Modeli ve Eleştirilen Yönleri 14 3. Dışa Bağımlı Ekonomi Modeli ve Eleştirilen Yönleri 16 4. Makro Modellere İlişkin Bir Değerlendirme 18 C. Liberal Ekonomide Kamu Kesimi Analizinin Gelişimi 20 D. Kamu Kesimi Analizinin Konusu 25 E. Kamu Kesimi Analizinde Metot 26 1. Normatif Yaklaşım 27 2. Pozitif Yaklaşım 27 İKİNCİ BÖLÜM REFAH EKONOMİSİ I. SOSYAL REFAH 29 A. Etkinlik ve Eşitlik Arayışları 29 B. Etkinlik ve Eşitlik Arasındaki Dönüşüm 31 C. Sosyal Refah Yaklaşımları 32 vi 1. Faydacı Ahlak Yaklaşımı 32 2. Rawls Yaklaşımı 33 II. PİYASA EKONOMİSİ VE SOSYAL REFAH 34 A. Refah Kriterleri 36 1. Pigou Optimumu 36 2. Pareto Optimumu 37 a. Tüketim Optimumu 40 b. Üretim Optimumu 42 c. Genel Optimum 43 B. Kamu Kesimi Faaliyetinin Gerekçeleri 44 1. Kaynak Kullanımında Etkinsizlik 45 a. Tam Rekabetin Olmaması 45 b. Ölçek Ekonomileri 47 c. Kamusal Mallar 49 d. Dışsal Ekonomiler 50 e. Eksik Bilgi 52 f. Eksik Kapasite Kullanımı ve İşsizlik 53 g. Erdemli Mallar 54 2. Gelir Dağılımında Eşitsizlik 55 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NORMATİF KAMU KESİMİ ANALİZİ I. KAMUSAL MALLAR TEORİSİ 57 A. Kamusal Mallar İçin Gerekli Optimalite Koşulları 58 B. Kamusal Malların Optimum Düzeyi İle İlgili Modeller 59 1. Bowen’in Kısmı Denge Modeli 60 2. Samuelson’un Genel Denge Modeli 63 II. SOSYAL REFAHA ULAŞMADA DIŞSALLIK ANALİZİ 65 A. Özel Çözümler 67 1. Coase Teoremi 67 2. Özel Mülkiyet Hakkının Kurulması 68 B. Kamusal Çözümler 69 1. Dışsal Faydanın Varlığında Sübvansiyonlar 69 2. Dışsal Maliyetlerin Varlığında Kamusal Çözümler 71 a. Optimum Maliyet Düzeyinin Belirlenmesi 71 b. Düzenleyici Vergiler 72 III. KAMU KESİMİNDE FAYDA-MALİYET ANALİZİ 74 A. Teorik Temeller 74 1. Tazmin İlkesi 75 2. Kaldor-Hicks Kriteri 75 vii 3. Fayda-Maliyet Analizinde Amaç Fonksiyonu 78 B. Uygulama Aşamaları 79 1. Fayda ve Maliyetlerin Belirlenmesi 79 a. Fayda Çeşitleri 80 b. Maliyet Çeşitleri 81 2. Fayda ve Maliyetlerin Hesaplanması 82 3. Karar Alma 82 a. Net Bugünkü Değer Yöntemi 83 b. Fayda Maliyet Oranı Yöntemi 83 c. İç Verim Oranı Yöntemi 83 IV. OYLAMA KURALLARINDA OPTİMUM ARAYIŞLARI 84 A. Oylama Kurallarının Önemi 84 B. Bireysel Tercihlerin Toplanmasında Sosyal Refah Sorunu 85 1. Oybirliği Kuralı 87 2. Oyçokluğu Kuralı 89 a. Arrow’un İmkansızlık Teoremi 90 (1) Normatif Kriterler 90 (2) Oyçokluğu Kuralında Kısır Döngü 91 b. Black Teoremi 92 c. Puanlı Oylama Yöntemi 94 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM POZİTİF KAMU TERCİHİ TEORİSİ I. REFAH EKONOMİSİNE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER 99 II. TEMEL VARSAYIMLAR 102 A. Metodolojik Bireycilik 102 1. Fayda Maksimizasyonu Davranışı 103 2. Rasyonel Davranış 103 3. Grup İçinde Davranış 104 B. Siyasal Mübadele 105 C. Siyasal Mübadelede Metodolojik Bireyciliğin Kayıtlamaları 106 1. Belirsizlik 106 2. Bilgi Düzeyi 106 3. Sorumluluk 108 III. ANAYASANIN EKONOMİK ANALİZİ 108 A. Devletin Amaç Fonksiyonunun Tanımlanması 109 1. Koruyucu Devlet 109 2. Etkin Devlet 109 B. Demokratik Kurumsal Yapının Tanımlanması 111 viii 1. Oylama Kuralının Belirlenmesi 111 2. Diğer Kuralların Belirlenmesi 115 IV. KARAR ALMA SÜRECİNİN ANALİZİ 116 A. Kamu Kesiminin Talep Yönü 116 1. Bireysel Tercihlerin Açıklanması 116 a. Seçimler 117 b. Baskı Grupları 118 2. Bireysel Tercihlerin Toplanması 120 B. Kamu Kesiminin Arz Yönü 121 1. Siyasal Partiler 122 a. İktidar Partisi 123 b. Muhalefet Partileri 124 c. Partiler Arası Rekabet 125 (1) Ortanca Seçmen Teorisi 125 (2) Ortanca Seçmen Teorisine Yöneltilen Eleştiriler 126 2. Bürokrasi 127 V. KAMU KESİMİNİN BÜYÜKLÜĞÜ 129 A. Kısmi Kamu Tercihi Modelleri 129 1. Downs’ın Bütçe Küçüklüğü Modeli 130 2. Nordhaus Modeli 131 3. Mali Yanılma Modeli 132 4. Geliri Yeniden Dağıtan Hükümet Modelleri 133 a. Meltzer-Richard Modeli 133 b. Peltzman Modeli 135 c. Aranson-Ordeshook Modeli 135 5. Baskı Grubu Modelleri 136 a. Mueller-Murrel Modeli 136 b. Becker Modeli 137 6. Bürokrasi Modelleri 138 a. Niskanen Modeli 138 b. Romer-Rosenthal Modeli 140 c. Fiorina-Noll Modeli 141 B. Genel Kamu Tercihi Modeli 142 1. Devletin Anayasada Tanımlanan Amaç Fonksiyonunun Rolü 142 2. Seçimlerin Rolü 143 a. Seçmenlerin Davranışları 144 b. Siyasal Partilerin Davranışları 147 (1) İktidar Partisinin Davranışları 149 (2) Muhalefet Partilerinin Davranışları 149 c. Seçimlere İlişkin Bir Değerlendirme 150 3. Karar Alma Sürecinin Rolü 150 ix a. Kamusal Faaliyet Talebi 151 (1) Seçmen Davranışları 151 (2) Baskı Gruplarının Davranışları 152 (3) Muhalefet Partilerinin Davranışı 153 b. Kamusal Faaliyet Arzı 153 (1) İktidar Partisinin Davranışları 153 (2) Bürokrasinin Davranışları 156 BEŞİNCİ BÖLÜM NORMATİF KAMU TERCİHİ TEORİSİ I. ANAYASAL EKONOMİ 161 A. Uygulama Koşulları 162 B. Önerilen Anayasal Kurallar 163 1. Vergilemeye İlişkin Öneriler 163 a. Verginin Konusunun Sınırlandırılması 164 b. Verginin Düz Oranlı Olması 164 c. Toplam Vergi Yükünün Sınırlandırılması 164 d. Vergilendirme Yetkisinin Kısmen Yerel Yönetimlere Devri 164 2. Kamu Harcamalarına İlişkin Öneriler 165 a. Kamu Harcamalarının GSMH’ya Oranının Belirlenmesi 165 b. Kamu Harcamalarının Genel Olması 165 3. Kamu Borçlanmasına İlişkin Öneriler 165 a. Toplam Borçların GSMH’ya Oranının Belirlenmesi 165 b. Merkez Bankası Kısa Vadeli Avanslarının Sınırlandırılması 166 c. Borçlanmanın Parlamentonun Onayına Tabi Olması 166 4. Bütçeye İlişkin Öneriler 166 a. Denk Bütçe İlkesinin Anayasaya Konulması 166 b. Vergi ve Harcama Kararlarının Eşanlı Alınması 166 c. Vergi ve Harcama Kararlarının Kaliteli Çoğunlukla Alınması 166 II. BÜROKRATİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 167 A. Wagner’in Çözüm Önerileri 167 B. Niskanen’in Çözüm Önerileri 168 III. NORDHAUS’UN ÇÖZÜM ÖNERİSİ 169 IV. RASGELE TEMSİL ÖNERİSİ 170 V. TEKNOLOJİK ÇÖZÜM ÖNERİSİ 171 VI. LINDBLOM’UN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 172 KAYNAKLAR 175traçık erişim (open access)EkonomiKamu kesimi analiziSosyal refahNormatifKitapKitap - Uluslararası0000-0003-3584-8397