Ahmet Hamdi Tanpınar’da Edebiyat, Muhyiddin İbn’ül Arabî’de Felsefe: Kadın
No Thumbnail Available
Date
2021
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Abstract
‘Orhan Gazi’nin eliyle kurduğu, tarihi Türkiye’nin peşinde olduğunu söyleyen Ahmet Hamdi Tanpınar, bugüne değin, Batılı yönleriyle bazı çalışmalara konu olmuştur. Bahsini ettiği terkibin diğer kanadını meydana getiren Doğululuğu ise henüz, açık biçimde araştırılmış değildir. Tanpınar’ı ve günden güne anlaşılan değerini, derli toplu şekilde tartmak gereklidir. Kendisinin de yaşamı boyunca muzdarip olduğu üzere onu bir kutba sığdırmak, önerdiği sentezi gözden kaçırmak, onu zaten anlamamak olacaktır. Bu hakikat ile Tanpınar üzerindeki Doğu tesirlerinin gösterilmesine ihtiyaç vardır. Doğu ve Doğululuk, Türk topraklarında tasavvuf ile bir yaşama şekli oluşturmuş, İslam’ın kültürle beraber başka başka alanlarda üretim ve varoluşuna zemin hazırlamıştır. Muhyiddin Arabi, bu zeminin en büyük yapıcı ve kurucu isimlerinden biri olarak, çağında ve ilerisinde pek çok felsefeciyi, yazar ve şairi etkilemiştir. Varoluş ve aşk üzerine getirdiği tasavvufi yorumlar, dünyada ve Anadolu’da geniş tesir alanı bulmuştur. Yolu aşka düşen her metin, ister yakından ister uzaktan olsun, Muhyiddin Arabi’den pay almıştır. Bir kanadı Doğulu olan ve aşk konulu romanlar yazmayı seven Tanpınar’ın aşka ve bu aşkın yapıcısı olan ‘kadın’a dair bakış açısını ortaya koymayı deneyeceğimiz bu yazıda, kıyaslama yoluna gidilecektir. Muhyiddin Arabi’nin tasavvuf felsefesinde, Tanpınar’ın ise edebiyatta kadına nasıl baktığını birlikte takip edeceğiz. Aralarındaki benzer bakışın, Doğu-tasavvuf ve Tanpınar ilişkisinde bizi tutarlı bir sonuca götüreceğini düşünmekteyiz. İç içe geçmiş aşk, kadın, metin ve varoluş daireleri birbirlerini açan, genişleten kavramlar olarak, Tanpınar’ı da katman katman keşfetme ve anlama imkânı sunacaktır. Tasavvufi bilginin Tanpınar edebiyatında -roman ve hikayelerinde- kapladığı alanın nispeti, Tanpınar’ın Doğululuğu ile doğru orantılı olacaktır.