NECATÎ BEĞ DİVANI’NDA İSİM + YARDIMCI FİİL YAPISINDAKİ BAZI BİRLEŞİK FİİLLERDE AD AKTARMASI İLİŞKİLERİ
Abstract
Bu çalışmada, 15. yüzyıl Klasik Türk şiirinin önemli şairlerinden birisi olan Necatî Beğ'in Divanı'nda yer alan bir kaç isim + yardımcı fiil şeklindeki birleşik fiil örneği anlam ilişkileri bakımından gösterdikleri ad aktarması (mecaz-ı mürsel, metonimik) özellikleri yönüyle ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır. Tezkirelerden ve diğer kaynaklardan edindiğimiz bilgiler doğrultusunda Necatî Beğ'in asıl adının Nuh veya İsa olduğu Edirne veya Kastamonu'da doğduğu ve yetiştiği, Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid devirlerinin iki ünlü şairinden biri olduğu, Şehzade Abdullah'ın Karaman'da divan kâtibi, Şehzade Mahmud'un Manisa'da nişancısı olarak görev yaptığı, asıl ününü Kastamonu'da kazandığı ve halkın dilini eserlerine kuvvetli bir şekilde yansıttığını belirtmemiz mümkündür. Şiirlerinde din dışı konulara yer vermesiyle birlikte aşk, sevgili, âşık, dünyaya bağlılık, zevk, eğlence, hayattan zevk alma, içki, ölüm, tabiat, korku, gibi dünyevi değerleri de ele almıştır. Ayrıca devrinin önemli isimleri arasında sayılan Necatî Beğ, yaşadığı yüzyıl itibariyle Arapça, Farsça kelimeleri fazla kullanmayışı, Kastamonu iline ait atasözü, deyim, ikilemeler ve halk söyleyişlerini kullanması ve bununla birlikte arkaik sözlere yer vermesi, dolayısıyla mahallileşme akımını başlatmasıyla dikkati çeker. Bir söz sanatı olarak da kabul edilen ad aktarmaları (metonimi) aslında bir kavramlaştırma biçimidir. Kaynak ve hedef kavram ilişkileri açısından kavramlaştırma yönleri itibariyle parça-bütün ilgisi, önceliksonralık ilgisi, genel-özel ilgisi, sebep-sonuç ilgisi, eşya ilgisi, yer ilgisi, âlet olma ilgisi vb. çeşitli görünüşlerle karşımıza çıkan bu tür ilişkiler isim + yardımcı fiil şeklindeki birleşik fiillerde de bazen isim unsuru bazen de birleşik fiilin bütünü üzerinde kendisini göstermektedir. Necatî Beğ'de geçen ve az önce bahsedilen niteliklerle oluşan isim + yardımcı fiil şeklindeki birleşik fiil yapılarının bir kısmında kavramlaştırma tarzı olarak anlam ilişkileri ad aktarması özelliklerini taşıdığı görülür. Necatî Beğ'in Türk dili ve edebiyatı içerisindeki önemi dolayısıyla onun kullandığı dilin niteliklerini tespit edebilmek için divanında geçen ad aktarmalı birleşik fiiller inceleme konusu yapılmıştır. Necatî Beğ