1892 ve 1893’te Basılmış Bir Türk Edebiyatı Antolojisi: Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye
Abstract
Seçilmiş mensur yazı veya şiirlerin bir araya getirilmesiyle hazırlananeserlere “antoloji” adı verilir. Antolojiler, ders kitabı olarak tertipedilenler, hikâyeleri içine alanlar, başka milletlerin edebiyatına aitolanlar, seçme şiirlerden meydana gelenler gibi çeşitli şekillerdesınıflandırılabilir. 1892’de ilk baskısı, bir yıl sonra da ikinci baskısıyapılan Enmuzec-i Edebiyyat-ı Türkiyye, Eski ve Yeni Türk Edebiyatına ait bazı seçme parçaları ihtiva eden bir antolojidir. Markar A. Kaprielyan tarafından hazırlanan ve Osmanlı memleketlerinde orta dereceli mekteplerde okuyan Ermeni öğrenciler için yayınlandığı anlaşılanbu kitapta, mensur, manzum kırk beş metin yer almaktadır. Adı geçenantolojiye Fuzuli, Bağdatlı Ruhi, Nabi, Sünbülzade Vehbi gibi divanşairlerinin eserlerinden seçme beyit, parça veya manzumeler de alınmakla birlikte daha çok Recaizade Mahmut Ekrem, Muallim Naci,Nabizade Nazım, Ahmet Hamdi, Nigâr Hanım, Ahmet Rasim, SadıkVicdani gibi 19. asrın ikinci yarısında yaşamış edebî şahsiyetlerin eserlerinden örnekler konmuştur.Seçkiye alınan parçaların on sekizi mensur, yirmi yedisi manzum olupşiirlerin çoğu aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Antolojide yer verilen TürkEdebiyatı örneklerinden üçte ikisi telifi, üçte biri ise Batı Edebiyatından tercüme edilmiştir. Recaizade M. Ekrem’den diğer edebî şahsiyetlere oranla daha çok metin alındığı görülmekte; bu durum 1890’lıyıllarda edebiyat dünyasında onun itibarlı bir yer tuttuğunu düşündürmektedir. Metinler kronoloji, tür, devir gibi her hangi bir yola uyulmadan sıralanmış; onların alındıkları yerler kaydedilmediği gibi şair,yazar veya mütercimleri hakkında her hangi bir bilgi de verilmemiştir.Antolojiyi hazırlayanın edebî metinleri seçerken orta dereceli okul öğrencilerini hedeflediği; parçaların onların seviyesi ve kültürel durumuna uygun, ilgisini çekebilecek türden olmasını, ayrıca ortak bazı insani,dinî ve ahlaki değerleri telkin edici vasıfta bulunmasını istediği söylenebilir. Seçilen örnekler asıllarıyla karşılaştırıldığında bunlarda başlık değiştirme, kısaltma, mahzurlu sayılabilecek kısımları almama vb. bazıtasarruflarda bulunulduğu da anlaşılmakta; belirtilen değişikliklerdenbir kısmının basılacak eserleri inceleyen ve onlara baskı izni verenresmî makamca yapılmış olması da muhtemel görünmektedir.Tercüme veya telif metinlerde Allah inancı ve sevgisi, anne, babaya,yaşlılara saygı, çocuklara şefkat, huy güzelliği, çalışma ve bilgi edinmenin gerekliliği, yalan söylemekten, dedikodu ve kibirden sakınmak,küçük yahut genç yaşta ölümler karşısında duyulan acı ve üzüntüler,kuzu, kırlangıç misali hayvanlara muhabbet gibi konular öne çıkmaktadır. Çalışmada adı geçen antoloji tanıtıldıktan sonra bu eserden seçilen bazı parçalara da yer verilmiştir.