TATAR MAARİF HAYATININ ÖNCÜSÜ: GILMAN KERİMİ (1841-1902)
Abstract
İdil-Ural Türkleri arasında Avrupai tarzdaki yenilik ve reform hareketleri tüm Türk dünyasında birbirine benzeyen yenilik hareketlerinintesiriyle gelişme göstermiştir. İlk olarak usul-i cedit adı verilen modernöğretim metotlarının okullarda uygulanması ve halka benimsetilmesişeklinde başlayan Ceditçilik hareketleri sonraki yıllarda eğitim, matbuat,tiyatro, roman, hikâye gibi sosyal hayatın hemen her alanında kendisinigöstermiştir.Gılman Kerimi, Tatar maarif hayatının şüphesiz en önemli ismidir.Kırımlı İsmail Bey Gaspıralı’nın usul-i cedit metodunu daha iyi anlamakiçin Samara vilayetinden Bahçesaray’a gitmiş, kendisiyle bizzat görüşmüştür. Bu görüşme sadece baba Gılman Kerimi için değil, ailesi ve Türkdünyası açısından da önemli gelişmelere zemin hazırlamıştır. Gılman Kerimi, İsmail Gaspıralı ile görüşmesinin ardından köyüne döner dönmezilk iş imamlık ve ahunluk yaptığı 136 köyde uyguladığı eski öğretim metodunu değiştirmekle işe başlar ve kısmen de başarılı olur. Bu çalışmadamodern Tatar edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen Fatih Kerimi’ninbabası Gılman Kerimi’yi tanıtmak amaçlanmıştır. Bunun için oğlu Fatih Kerimi’nin babasının vefatı üzerine kaleme aldığı “Merhum GılmanAhund” adlı Hal Tercümesinden istifade edilmiştir. Bu sayede Türkiye’deki yayınlarda çok kısa birkaç cümleyle yer verilen ve hakkında fazlabilgi sahibi olmadığımız Gılman Kerimi’ye dair çok sayıda önemli bilgiye ulaşma fırsatı elde edilmiştir. İdil-Ural boyunda Ceditçilik faaliyetleri nin en önemli aktörlerinden biri olan Gılman Kerimi ile ilgili Türkiye’dehenüz müstakil olarak bir çalışma yapılmamıştır. Bu itibarla Gaspıralı’nınideallerini benimseyen samimi bir Tatar aydını olan Gılman Kerimi heryönüyle tanıtılmalı ve bilimsel çalışmalarda daha fazla yer almalıdır.